Nếu tình trạng tắc nghẽn, dị dạng hoặc xuất huyết ngăn các tế bào não nhận đủ oxy, có thể dẫn đến tổn thương não.
Bệnh mạch máu não có thể phát triển từ nhiều nguyên nhân, bao gồm xơ vữa động mạch gây hẹp các động mạch; huyết khối động mạch; hoặc huyết khối tĩnh mạch não. Các bệnh mạch máu não bao gồm đột quỵ, cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua, chứng phình động mạch và dị dạng mạch máu.
Theo số liệu thống kê hiện nay hàng năm trên thế giới có từ 16 đến 17 triệu người mắc tai biến mạch não và có tới 6 triệu trường hợp bị tử vong. Như vậy bệnh mạch máu não là nguyên nhân phổ biến gây tử vong đứng thứ hai trên toàn cầu.
Tuy nhiên, mọi người có thể thực hiện các bước để giảm nguy cơ phát triển bệnh mạch máu não. Trong bài viết này, chúng tôi giải thích các triệu chứng, phân loại và cách điều trị cho những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng này và cách ngăn ngừa chúng.
Triệu chứng
Đột quỵ có thể gây đau đầu dữ dội và đột ngột. (Nguồn ảnh medicalnewstoday.com)Các triệu chứng của bệnh mạch máu não phụ thuộc vào vị trí tắc nghẽn và tác động của nó đến mô não.
Các loại khác nhau có thể có những tác động khác nhau, nhưng các triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Đau đầu dữ dội và đột ngột
- Liệt một bên cơ thể
- Yếu một bên cơ thể
- Rối loạn ý thức
- Khó giao tiếp, nói ngọng
- Mất thị lực ở một bên
- Mất thăng bằng
- Hôn mê
Nhận biết trường hợp cấp cứu
Hiệp hội Đột quỵ Hoa Kỳ khuyến khích người dân biết các dấu hiệu được tóm tắt bằng chữ FAST để hỗ trợ nhận biết các dấu hiệu cảnh báo đột quỵ và nhanh chóng xử lý chúng:
- F (Face): Đầu tiên là biến đổi ở mặt, bệnh nhân có thể liệt mặt, méo miệng, nhân trung lệch đi, biểu hiện rõ khi bệnh nhân cười, nhe răng.
- A (Arm): Yếu liệt tay chân. Đánh giá bệnh nhân có bị yếu hoặc liệt một bên hay không bằng cách yêu cầu bệnh nhân đưa hai tay lên cao. Bệnh nhân không nâng tay lên được, nếu nâng được cũng rất khó.
- S (Speech): Ngôn ngữ bất thường, nói khó.
- T (Time): Khi xuất hiện bất kỳ các triệu chứng trên một cách đột ngột hãy nhanh chóng gọi cấp cứu 115, đưa bệnh nhân đến bệnh viện có điều trị đột quỵ gần nhất.
Cấp cứu là cần thiết nếu bất kỳ ai có các triệu chứng của đột quỵ vì nó có thể gây những ảnh hưởng lâu dài, chẳng hạn như suy giảm nhận thức và liệt.
Phân loại
Đột quỵ, cơn thiếu mãu não cục bộ thoáng qua và xuất huyết dưới nhện là các loại bệnh mạch máu não.
Phình mạch và xuất huyết có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Các cục máu đông có thể hình thành trong não hoặc di chuyển từ các bộ phận khác của cơ thể đến đó, gây tắc nghẽn.
Các loại bệnh mạch máu não khác nhau bao gồm:
Đột quỵ do thiếu máu cục bộ: xảy ra khi cục máu đông hoặc mảng xơ vữa động mạch làm tắc nghẽn mạch máu cung cấp máu cho não. Một cục máu đông, hay huyết khối, có thể hình thành trong một động mạch vốn đã hẹp.
Đột quỵ xảy ra khi thiếu nguồn cung cấp máu dẫn đến chết các tế bào não.
Thuyên tắc mạch: Đột quỵ do tắc mạch là loại đột quỵ do thiếu máu cục bộ phổ biến nhất. Thuyên tắc xảy ra khi một cục máu đông vỡ ra từ nơi khác trong cơ thể và di chuyển đến não, dẫn tới làm tắc nghẽn một động mạch nhỏ hơn.
Những người bị rối loạn nhịp tim dễ bị tắc mạch hơn.
Một vết rách trong niêm mạc của động mạch cảnh có thể dẫn đến đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Vết rách làm cho máu chảy giữa các lớp của động mạch cảnh, thu hẹp khẩu kính và giảm lượng máu cung cấp cho não.
Đột quỵ do xuất huyết: Hiện tượng này xảy ra khi mạch máu ở một phần não bị suy yếu và vỡ ra, khiến máu chảy vào não.
Máu bị rò rỉ gây áp lực lên mô não, dẫn đến phù nề, làm tổn thương mô não. Xuất huyết cũng có thể làm cho các bộ phận lân cận của não bị mất nguồn cung cấp máu giàu oxy.
Phình động mạch não hoặc xuất huyết dưới nhện: Đây có thể là kết quả của các vấn đề về cấu trúc trong mạch máu của não. Phình mạch là một khối phồng trong thành động mạch có thể bị vỡ và chảy máu.
Xuất huyết dưới nhện xảy ra khi một mạch máu bị vỡ và chảy máu giữa hai màng bao quanh não.
Xuất huyết có thể làm tổn thương các tế bào não.
Nguyên nhân
Bệnh mạch máu não phát triển vì nhiều lý do.
Nếu tổn thương xảy ra đối với một mạch máu trong não, nó sẽ không thể cung cấp đủ máu đến vùng não mà nó nuôi dưỡng. Việc thiếu máu sẽ cản trở việc cung cấp đủ oxy, và nếu không có oxy, các tế bào não sẽ bắt đầu chết.
Tổn thương não là không thể phục hồi. Xử trí cấp cứu là rất quan trọng để giảm nguy cơ tổn thương não lâu dài và tăng cơ hội sống sót của họ.
Xơ vữa động mạch là nguyên nhân chính gây ra bệnh mạch máu não. Điều này xảy ra khi mức cholesterol cao, cùng với tình trạng viêm trong động mạch não, khiến cholesterol tích tụ thành một mảng bám dày như sáp, có thể thu hẹp hoặc chặn dòng máu trong động mạch.
Mảng bám này có thể hạn chế hoặc cản trở hoàn toàn lưu lượng máu đến não, gây ra bệnh mạch máu não, chẳng hạn như đột quỵ hoặc cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua.
Các yếu tố nguy cơ
Bệnh tiểu đường là một trong những yếu tố nguy cơ của bệnh mạch máu não.Đột quỵ là loại biến cố mạch máu não phổ biến nhất.
Nguy cơ đột quỵ tăng lên theo tuổi tác, đặc biệt nếu t người đó hoặc người thân của họ trước đó đã từng bị đột quỵ. Nguy cơ này tăng gấp đôi sau mỗi 10 năm, từ 55 đến 85 tuổi.
Tuy nhiên, đột quỵ có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, ngay cả trong thời kỳ sơ sinh.
Các yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ và các loại bệnh mạch máu não khác gồm:
- Tăng huyết áp khi huyết áp từ 130/80 mm Hg trở lên
- Hút thuốc
- Béo phì
- Chế độ ăn uống nghèo nàn và lười vận động
- Bệnh tiểu đường
- Mức cholesterol trong máu từ 240 miligam mỗi decilít (mg / dl) trở lên
Các yếu tố tương tự làm tăng khả năng mắc chứng phình động mạch não. Tuy nhiên, những người bị dị tật bẩm sinh hoặc đã từng bị chấn thương đầu cũng có thể có nguy cơ bị phình động mạch não cao hơn.
Mang thai cũng có thể làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối tĩnh mạch não.
Các yếu tố nguy cơ khác của bệnh mạch máu não bao gồm:
- Bệnh Moyamoya - một tình trạng tiến triển có thể dẫn đến tắc nghẽn động mạch não và các nhánh chính của chúng
- U mạch tĩnh mạch, hiếm khi chảy máu hoặc gây ra các triệu chứng
- Dị dạng tĩnh mạch Galen - một chứng rối loạn động mạch phát triển ở thai nhi trong thời kỳ mang thai
Một số loại thuốc và điều kiện y tế có thể làm cho máu dễ đông hơn và làm tăng nguy cơ đột quỵ do thiếu máu cục bộ.
Liệu pháp thay thế hormone có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ ở một người đã bị xơ vữa động mạch hoặc bệnh động mạch cảnh.
Điều trị
Đột quỵ cần được điều trị khẩn cấp. Đánh giá và điều trị nhanh chóng là rất quan trọng vì người bệnh phải nhận được thuốc điều trị đột quỵ trong một thời gian cụ thể kể từ khi xuất hiện các triệu chứng.
Trong trường hợp đột quỵ cấp tính, đội cấp cứu có thể sử dụng một loại thuốc gọi là thuốc hoạt hóa plasminogen mô (tissue plasminogen activator - tPA) để phá vỡ cục máu đông.
Trường hợp người bệnh bị xuất huyết não, bác sĩ có thể tiến hành phẫu thuật để giảm áp lực gia tăng mà chảy máu gây ra.
Cắt bỏ nội mạc động mạch cảnh là một phẫu thuật mà ở đó bác sĩ phẫu thuật mạch máu sẽ lấy đi lớp trong của động mạch và loại bỏ mảng bám. Điều này cho phép máu lưu thông trở lại. Sau đó, bác sĩ phẫu thuật sẽ sửa chữa động mạch bằng chỉ khâu hoặc mảnh ghép.
Một số người có thể được chỉ định nong động mạch cảnh và đặt stent bằng một ống thông có gắn bóng vào động mạch. Sau đó, họ sẽ thổi phồng quả bóng để nó mở rộng động mạch.
Sau đó, bác sĩ phẫu thuật lắp một ống lưới kim loại, gọi là stent, vào bên trong động mạch cảnh để cải thiện lưu lượng máu trong động mạch bị tắc nghẽn trước đó. Stent giúp ngăn động mạch bị xẹp hoặc đóng lại sau thủ thuật.
Phục hồi chức năng
Vì một biến cố mạch máu não có thể gây ra tổn thương não vĩnh viễn, người bệnh có thể bị tàn tật tạm thời hoặc vĩnh viễn sau đó.
Vì lý do này, họ có có thể cần một loạt các liệu pháp hỗ trợ và phục hồi để có thể giữ được nhiều chức năng nhất có thể.
Chúng có thể bao gồm:
- Vật lý trị liệu: nhằm mục đích phục hồi khả năng vận động, tính linh hoạt và chức năng chân tay.
- Liệu pháp ngôn ngữ: có thể giúp người bệnh giao tiếp rõ ràng hơn và lấy lại giọng nói sau một cơn đột quỵ.
- Liệu pháp nghề nghiệp: có thể giúp một người tiếp cận các cơ sở hỗ trợ làm việc trở lại và sinh hoạt hàng ngày.
- Liệu pháp tâm lý: Khuyết tật thể chất có thể tạo ra những nhu cầu bất ngờ về cảm xúc và đòi hỏi sự điều chỉnh chuyên sâu. Người bệnh có thể được hưởng lợi từ việc đến gặp bác sĩ tâm thần, nhà tâm lý học hoặc cố vấn sau một biến cố mạch máu não nếu họ cảm thấy stress.
Giảm nguy cơ đột quỵ
Dùng thuốc ức chế tiểu cầu trong máu, như Dipyridamole, Ticlopidine và clopidogrel, có thể làm giảm nguy cơ đột quỵ trước khi nó xảy ra. Những loại thuốc này có thể giúp ngăn ngừa đột quỵ ở những người có tiền sử hoặc có khả năng cao bị bệnh mạch máu não.
Trước đây, các bác sĩ khuyến cáo mọi người nên dùng một liều aspirin hàng ngày để giảm nguy cơ đau tim hoặc đột quỵ. Tuy nhiên, các hướng dẫn hiện hành khuyến cáo mọi người chỉ nên dùng aspirin nếu họ có nguy cơ cao gặp biến cố tim mạch và ít nguy cơ chảy máu.
Điều này là do aspirin làm tăng nguy cơ chảy máu.
Các bác sĩ kê toa statin để giảm và kiểm soát mức cholesterol cao, đồng thời giảm nguy cơ đột quỵ và đau tim do thiếu máu cục bộ.
Chẩn đoán
Bất kỳ biến cố mạch máu não nào cũng là một trường hợp cấp cứu y tế và bất kỳ ai nhận ra các triệu chứng phải liên hệ với 115 để được đánh giá và hỗ trợ. Chẩn đoán sớm là chìa khóa để giảm tổn thương não.
Tại bệnh viện, bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh và tìm kiếm những hạn chế cụ thể về thần kinh, vận động và cảm giác, bao gồm:
- Những thay đổi trong thị giác
- Giảm hoặc thay đổi phản xạ
- Chuyển động mắt bất thường
- Yếu cơ
- Giảm cảm giác
Bác sĩ có thể sử dụng chụp động mạch não, chụp động mạch đốt sống hoặc chụp động mạch cảnh để xác định bất thường mạch máu, chẳng hạn như cục máu đông hoặc dị tật mạch máu. Họ cũng có thể tiêm thuốc cản quang vào động mạch để bộc lộ bất kỳ cục máu đông nào và hiển thị kích thước và hình dạng của chúng trên hình ảnh cắt lớp (CT) hoặc cộng hưởng tử (MRI).
Chụp cắt lớp dựng hình (computerized axial tomography - CAT) có thể giúp bác sĩ chẩn đoán và phát hiện đột quỵ do xuất huyết, vì nó có thể phân biệt giữa máu, xương và mô não. Tuy nhiên, không phải lúc nào nó cũng tiết lộ tổn thương do đột quỵ do thiếu máu cục bộ, đặc biệt là trong giai đoạn đầu.
Chụp MRI có thể phát hiện ngay cả những cơn đột quỵ ở giai đoạn đầu.
Điện tâm đồ (ECG) có thể phát hiện rối loạn nhịp tim, là một yếu tố nguy cơ của đột quỵ do tắc mạch.
Phòng ngừa
Áp dụng một chế độ ăn uống lành mạnh có thể giúp bảo vệ mạch máu. (Nguồn ảnh medicalnewstoday.com)- Không hút thuốc
- Tập thể dục vừa phải đến cường độ cao mỗi tuần ít nhất 150 phút mỗi tuần
- Ăn một chế độ ăn uống cân bằng hỗ trợ sức khỏe mạch máu, chẳng hạn như chế độ ăn kiêng DASH
- Duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh
- Kiểm soát nồng độ cholesterol trong máu và huyết áp bằng chế độ ăn uống và thuốc nếu cần thiết
Những người bị rối loạn nhịp tim nên tham khảo ý kiến bác sĩ và thảo luận xem họ có nên dùng thuốc làm loãng máu để ngăn ngừa đột quỵ hay không.
Đột quỵ và các biến cố mạch máu não khác có thể gây tử vong, nhưng với sự chăm sóc y tế nhanh chóng, khả năng hồi phục toàn bộ hoặc một phần là hoàn toàn có thể. Những người bị bệnh mạch máu não nên tuân theo các lời khuyên về lối sống lành mạnh và hướng dẫn của bác sĩ để giảm khả năng bị đột quỵ.
Tiên lượng
Triển vọng phụ thuộc vào loại biến cố, mức độ nghiêm trọng của nó và mức độ cấp cứu của một người được điều trị.
Bệnh mạch máu não có thể gây tử vong hoặc có thể dẫn đến tàn tật lâu dài. Tuy nhiên, một số người sẽ phục hồi hoàn toàn.
Điều trị kịp thời và một lối sống làm giảm nguy cơ đột quỵ là những cách tốt nhất để cải thiện tiên lượng cho một người mắc bệnh mạch máu não.
Hỏi đáp
Hỏi:
Các bệnh tim mạch và mạch máu não có mối liên hệ với nhau không?
Đáp:
Bệnh tim mạch là một bệnh của các mạch máu ở tim, và bệnh mạch máu não là một bệnh của các mạch máu ở não. Chúng đều có các yếu tố nguy cơ giống nhau.
Ngoài ra, cục máu đông trong các mạch máu ở tim có thể di chuyển, gây ra đột quỵ do tắc mạch trong não.
Xem thêm:
- Suy giảm tuần hoàn não và những điều cần biết
- Rối loạn tuần hoàn đốt sống thân nền – một dạng thiểu năng tuần hoàn não
