Đó là những tiếng gọi đầu tiên của bé trong giai đoạn đầu đời và cũng là một sự kiện đáng nhớ với cha mẹ.
Nhưng nếu trẻ chậm nói so với các bạn, cha mẹ có lẽ luôn băn khoăn lý do tại sao con không biết nói. Cha mẹ có thể nhớ rằng anh chị của trẻ có thể nói những câu 2 hoặc 3 từ một cách dễ dàng khi 2 tuổi. Và khi thời gian trôi qua, sự lo lắng của họ có thể chuyển sang hoảng sợ.
Tuy nhiên, trong phần lớn các trường hợp thì không đáng lo ngại. Tiến sĩ Diane Paul-Brown, giám đốc phụ trách các vấn đề lâm sàng của Hiệp hội Nghe-Nói và Ngôn ngữ Hoa Kỳ (ASHA), cho biết: hầu hết trẻ em phát triển ngôn ngữ theo tốc độ riêng. Bà nói: “Một số trẻ biết nói nhanh hơn những trẻ khác. Mặc dù vậy, đôi khi vẫn cần khám và đánh giá khả năng nói và ngôn ngữ của trẻ.
Các cột mốc phát triển về ngôn ngữ
Khoảng 15% - 25% trẻ nhỏ mắc một số dạng rối loạn giao tiếp. Trẻ trai có xu hướng phát triển các kỹ năng ngôn ngữ muộn hơn so với trẻ gái, nhưng nói chung, trẻ em có thể bị cho là nói muộn nếu chúng nói ít hơn 10 từ ở độ tuổi 18 - 20 tháng hoặc ít hơn 50 từ khi 21 - 30 tháng tuổi. Hầu hết các chuyên gia nói rằng ở độ tuổi 12 tháng, trẻ có thể nói những từ đơn và có thể nói "mama", "papa." Chúng cũng có thể hiểu và tuân thủ các câu lệnh đơn giản.
Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ liệt kê các mốc quan trọng trong 5 năm đầu tiên:
- Vào cuối năm thứ hai, trẻ sẽ có thể nói những câu có 2 - 3 từ. Trẻ cũng có thể làm theo các hướng dẫn đơn giản và lặp lại các từ đã nghe được trong cuộc trò chuyện.
- Vào cuối năm thứ ba, trẻ sẽ có thể làm theo hướng dẫn với 2 hoặc 3 bước, nhận biết và xác định tất cả các đồ vật và hình ảnh thông thường, hiểu hầu hết những gì người lớn nói với chúng. Trẻ cũng có thể nói đủ tốt để những người lạ hiểu.
- Vào cuối năm thứ tư, trẻ có thể tự đặt câu hỏi (tại sao?) và hiểu các khái niệm giống nhau và khác nhau. Trẻ cũng nắm vững các quy tắc cơ bản của ngữ pháp khi nghe người khác nói. Mặc dù trẻ phải nói rõ ràng trước 4 tuổi, nhưng chúng có thể phát âm sai một nửa số âm cơ bản; đây không phải là một vấn đề đáng lo ngại.
- Đến 5 tuổi, trẻ có thể kể lại một câu chuyện bằng lời của chúng và sử dụng nhiều hơn 5 từ trong một câu.
Mặc dù một số trẻ có vẻ nói hoặc diễn đạt hơi chậm nhưng khả năng "tiếp thu" ngôn ngữ của trẻ có thể tốt hơn - nghĩa là chúng có thể hiểu nhiều điều bạn đang nói. Paul-Brown - một nhà bệnh học ngôn ngữ nói rằng: "Khi một đứa trẻ không sử dụng nhiều từ nhưng dường như hiểu những gì bạn đang nói và có thể làm theo các mệnh lệnh, thì không có gì để lo lắng. Điều đó sẽ tốt hơn là nếu một đứa trẻ chậm cả diễn đạt và tiếp thu ngôn ngữ. Khả năng tiếp thu ngôn ngữ là một khía cạnh để phân biệt những trẻ nói muộn với những trẻ chậm phát triển."
Số lượng trẻ chậm nói đang tăng dần
Marilyn Agin, bác sĩ nhi khoa ở thành phố New York và đồng tác giả cuốn sách “Người nói chuyện muộn: Phải làm gì nếu con bạn chưa biết nói.” Tình trạng trẻ chậm nói tăng song hành với tỷ lệ các bệnh nhiễm trùng tai mãn tính. Những bệnh này có thể làm suy giảm thính lực do đó góp phần vào việc trẻ chậm nói. Các bác sĩ nhi khoa cho biết, khi trẻ càng ở nhà trẻ nhiều, nguy cơ lây các bệnh nhiễm trùng từ bạn khác càng nhiều, nên nguy cơ mắc vấn đề về tai sẽ tăng lên.
Paul-Brown cho biết: “Nhiễm trùng tai mãn tính có thể tác động tiêu cực đến trải nghiệm học tập của trẻ, đặc biệt nếu có các yếu tố nguy cơ khác. "Giai đoạn mẫu giáo là giai đoạn quan trọng để phát triển lời nói và ngôn ngữ."
Mặc dù nhiều trẻ chậm nói là do di truyền, nhưng các yếu tố môi trường cũng có thể đóng một vai trò nhất định đối với những đứa trẻ biết nói muộn. Ví dụ, Agin nói: “Nghiên cứu đang được tiến hành về việc tiếp xúc với các chất như thủy ngân có thể gây ra tổn thương thần kinh, từ đó có thể ảnh hưởng đến lời nói và ngôn ngữ hay không?”
Cha mẹ cần theo dõi trẻ như thế nào?
Mặc dù trẻ phát triển các kỹ năng ngôn ngữ với tốc độ khác nhau, nhưng điều quan trọng là trẻ phải đạt được những mốc phát triển nhất định như những trẻ bình thường khác. Dưới đây là một số chỉ số đánh giá sự phát triển bình thường và bất thường ở trẻ:
- Hầu hết trẻ nhỏ bắt đầu bập bẹ trong năm đầu đời. Agin nói rằng: “Trẻ nên bập bẹ tất cả các phụ âm, nhưng nếu chúng bị hạn chế về mặt này, thì đó có thể là một dấu hiệu đỏ”.
- Trẻ bú mẹ trong khoagr 2 năm đầu đời nên bắt chước những âm thanh mà cha mẹ nói "Mama" hoặc "Papa”. Nếu đứa bé không bắt chước được, thì đó là một dấu hiệu cảnh báo.
- Đừng quá lo lắng nếu trẻ không nói rõ ràng các âm "l," "r," và "s". Debora Downey, MS, nhà nghiên cứu bệnh ngôn ngữ tại Trung tâm Khuyết tật và Phát triển của Đại học Iowa, cho biết khả năng phát âm đặc biệt này có xu hướng phát triển theo thời gian, có trường hợp cần đến 7 năm ở một số trẻ. Nói chung, không cần điều trị bằng liệu pháp ngôn ngữ, mặc dù có thể những phụ âm này có trong tên riêng của trẻ (ví dụ: Robert hoặc Rhonda). Downey nói: “Những đứa trẻ này có thể trở nên thiếu ý thức, có thể miễn cưỡng nói với bạn tên của chúng và có thể giảm giao tiếp xã hội.
Tư vấn trị liệu ngôn ngữ
Nếu bạn lo lắng về những đứa trẻ chậm nói, hãy đến gặp bác sĩ nhi khoa hoặc một nhà bệnh học ngôn ngữ. Một nhà nghiên cứu bệnh học về ngôn ngữ có thể thực hiện các bài kiểm tra, phân tích khả năng nói của trẻ và tư vấn cho cha mẹ về các cách để kích thích sự phát triển ngôn ngữ. Những loại dịch vụ này có thể miễn phí hoặc chi phí thấp theo quy định của Luật giáo dục người khuyết tật.
Khi nghi ngờ trẻ có vấn đề về thính giác, cha mẹ sẽ đưa trẻ đến bác sĩ thính học để kiểm tra thính lực. Khoảng 1 triệu trẻ em ở Hoa Kỳ bị khiếm thính.
Quan trọng là can thiệp thích hợp như thế nào? Downey nói, những đứa trẻ chậm nói có thể gặp các vấn đề liên quan đến ngôn ngữ và phát triển khả năng học tập ở trường. Bà nói: “Ngôn ngữ bằng lời là nền tảng cho tất cả các lĩnh vực học thuật, bao gồm cả đọc, viết và toán học. Nếu trẻ chậm nói được can thiệp muộn, thì việc học tập trong tương lai sẽ càng trở nên khó khăn hơn”. Việc này giống như xây một ngôi nhà mà không có khung đỡ hay nền móng vậy.
Vào năm 2002, một nghiên cứu tại trường Bryn Mawr College đã kết luận rằng những đứa trẻ chậm nói ở độ tuổi từ 24 đến 31 tháng tuổi có xu hướng đọc, nói kém, và vốn từ vựng yếu hơn trong những năm đầu tiểu học.
Paul-Brown nói: “Tôi co rúm người lại khi nghe mọi người nói, 'Đừng lo lắng, trẻ sẽ phát triển nhanh hơn.” Bạn cần đi khám bởi một chuyên gia về ngôn ngữ trị liệu, hoặc bác sĩ nhi khoa chuyên về lĩnh vực này, để xác định liệu trẻ có chậm phát triển hay không
Khuyến khích trẻ nói chuyện bình thường
Cha mẹ cần làm những biện pháp sau đây để hỗ trợ sự phát triển ngôn ngữ và lời nói bình thường ở con bạn:
- Nói chuyện với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ cả ngày, kể cả khi tắm, khi thay tã và trong bữa ăn. Ví dụ, thu hút sự chú ý của trẻ, và sau đó nói về những gì bạn đang làm.
- Khi bạn nói chuyện với con, hãy nói chuyện ở mức độ cao hơn mức độ của trẻ. Paul-Brown nói: “Nếu trẻ sử dụng 3 từ cùng một lúc, bạn không nên chỉ sử dụng những câu có 3 từ. "Nhưng đồng thời, đừng làm khó trẻ bằng những câu phức tạp."
- Agin cho biết: “Trẻ sơ sinh có vẻ chú ý hơn và bắt chước nhiều hơn khi cha mẹ nói bằng một kiểu giọng nói của trẻ nhỏ, có âm vực cao hơn.
- Hát cho con nghe và đọc cho con nghe khi trẻ còn rất nhỏ.
Xem thêm:
